Krzysztof Penderecki
1933-2020
Znakomity polski kompozytor, światowej sławy artysta, dyrygent i pedagog muzyczny. Studiował kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Był wykładowcą w Volkwang Hochschule für Musik w Essen, profesorem na Yale University School of Music, rektorem krakowskiej Akademii Muzycznej.
Pierwszy publiczny występ Pendereckiego na arenie międzynarodowej miał miejsce w 1959 roku na festiwalu Warszawska Jesień, gdzie zostały wykonane Strofy, jeden z trzech utworów, za które otrzymał pierwsze nagrody na II Ogólnopolskim Konkursie dla Młodych Kompozytorów ZKP. W tym samym roku skomponował Tren ofiarom Hiroszimy, za który otrzymał nagrodę UNESCO. Tren i inne awangardowe utwory z tych czasów, często wykorzystujące niekonwencjonalne techniki artykulacji, przyniosły mu międzynarodowy rozgłos. Pierwsze wielkie dzieło i punkt zwrotny w karierze Pendereckiego to Pasja według św. Łukasza z 1966 r. U progu lat 70. kompozytor porzucił technikę sonorystyczną i coraz częściej komponował tonalnie. Zarzucano mu, że zdradził awangardę, ale ten styl znalazł aprobatę szerokiej publiczności. W Polsce specjalne zainteresowanie budziły w latach 80. utwory nawiązujące do wydarzeń politycznych, np. Polskie Requiem.
Penederecki komponował opery (Diabły z Loudun, Raj utracony, Czarna maska, Ubu król), utwory wokalne (Benedictus) i wokalno-instrumentalne (Dies irae, Te Deum, Polskie Requiem, Siedem bram Jerozolimy, Pasja wg św. Łukasza), kompozycje orkiestralne, kameralne i solowe. Wiele jego dzieł powstało dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia historycznego czy jubileuszu, często na zamówienie.
Kompozytor w oryginalny sposób konstruował swoje wieloczęściowe utwory. Najpierw powstawała jedna lub kilka części, następnie dopisywał do nich następne. Tym sposobem każdy utwór mógł być wielokrotnie prezentowany w wersji premierowej, co miało niebagatelne znaczenie w praktyce koncertowej.
Kolejne wielkie dzieło Pendereckiego to Jutrznia. Pierwsza część tej kompozycji została wykonana w katedrze w Altenbergu w 1970 r., część druga rok później w katedrze w Münster. Wówczas na zamówienie ONZ napisał kolejne dzieło oratoryjne - kantatę Kosmogonia. W roku 1971 Penderecki skomponował De natura sonoris II dla Zubina Mehty.
W 1972 r. Penderecki rozpoczął karierę dyrygencką. Od tego czasu dyrygował największymi orkiestrami świata, wykonując m.in. utwory Beethovena, Schuberta, Mendelssohna, Szostakowicza oraz własne.
Nagrodę Grammy od National Academy of Recording Arts and Sciences – za II Koncert wiolonczelowy nagrany dla wytwórni Erato z Mścisławem Rostropowiczem jako solistą – Krzysztof Penderecki otrzymał w 1988 r. W lutym 1999 r. otrzymał dwie Nagrody Grammy: za najlepszą kompozycję współczesną – II Koncert skrzypcowy – oraz nagranie płytowe tego koncertu z Anne-Sophie Mutter i London Symphony Orchestra pod batutą kompozytora.
Posiadał tytuły doktora honoris causa m. in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu w Pittsburghu, Uniwersytetu w Lucernie. 23 stycznia 2000 roku otrzymał prestiżową nagrodę Best Living Composer na Światowych Targach Muzycznych w Cannes. 14 grudnia 2005 r. został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem – Orderem Orła Białego. We wrześniu 2007 r. otrzymał tytuł Honorowego Profesora St. Petersburskiego Konserwatorium im. N. Rimskiego-Korsakowa. Jego imię znalazło się wśród tak wybitnych osobistości świata muzycznego, jak Juri Temirkanov, Rodion Szczedrin, Galina Wiszniewskaja.
Był pierwszym dyrygentem gościnnym Norddeutscher Rundfunk Orchester w Hamburgu i Mitteldeutscher Rundfunk Sinfonie Orchester w Lipsku, dyrektorem artystycznym Filharmonii Krakowskiej, dyrektorem artystycznym Festiwalu Casalsa w San Juan (Puerto Rico), dyrektorem muzycznym Sinfonii Varsovii, doradcą artystycznym Beijing Music Festival, gościnnym dyrygentem China Philharmonic Orchestra.
Muzyka Pendereckiego była wykorzystywana w wielu filmach. Najgłośniejsze z nich to Rękopis znaleziony w Saragossie w reżyserii Wojciecha Hasa, Egzorcysta Williama Friedkina, Lśnienie Stanleya Kubricka, Katyń Andrzeja Wajdy – za muzykę do tego ostatniego filmu otrzymał nagrodę filmową Orły 2008. W 2012 roku dziennik The Guardian nazwał go najprawdopodobniej największym żyjącym polskim kompozytorem.
Krzysztof Penderecki zmarł 29 marca 2020 r. Spoczął w Panteonie Narodowym w Krakowie.
Profesor Krzysztof Penderecki był bohaterem 10. Festiwalu Kompozytorów Polskich i – wraz z Witoldem Lutosławskim i Henrykiem Mikołajem Góreckim – 18. edycji festiwalu.